نگاهی گذرا به متروی تهران

سال ۷۷ بود که مردم تهران برای نخستین بار شاهد حرکت قطار مترو در شهرشان بودند اما روند توسعه خطوط مترو آنقدر کند بود که دسترسی به تمام شهر با این وسیله نقلیه عمومی برای پایتخت‌نشینان بیشتر شبیه یک رویا بود. مقدمات ساخت متروی تهران در سال ۱۳۵۴ توسط شرکت سوفرتو و شرکت متروی فرانسه شروع شده بود اما در عمل، کار اجرایی ساخت خطوط و ایستگاه‌های متروی پایتخت از سال ۱۳۷۴ آغاز شد و شهرداران سابق تهران تا دوره دکتر قالیباف در سال ۱۳۸۴، مجموعاً ۷۹ کیلومتر مترو تحویل پایتخت‌نشینان داده بودند که ۴۵ کیلومتر آن روی زمین و مابین تهران و کرج بود. در آن زمان، شبکه متروی تهران ۳۶ ایستگاه و ۲۸۷ دستگاه واگن در اختیار داشت و میانگین جابه‌جایی روزانه آن از ۶۰۰ هزار سفر فراتر نمی‌رفت. به عبارتی، عملکرد دوره قبل از مدیریت دکتر قالیباف، سالانه کمتر از ۲ کیلومتر تونل‌سازی بود. این در حالی است که در دوره مدیریت ایشان، به طور متوسط سالانه بیش از ۹ کیلومتر تونل، ۶ ایستگاه و ۹۱ دستگاه واگن به شبکه مترو و ناوگان ریلی تهران اضافه شد که به معنای ۴ و نیم برابر شدن سرعت ساخت تونل، ۳ برابر شدن سرعت احداث ایستگاه، ۵ و نیم برابر شدن میزان تأمین واگن و ۴ برابر شدن میزان جابه‌جایی مسافر نسبت به دوره‌های قبل بود.

در مدت مدیریت دکتر قالیباف، ضمن تکمیل خطوط یک و ۲ مترو، خطوط ۳، ۴، ۶، ۷ و ۸ مترو نیز احداث شد و طول خطوط مترو به بیش از ۲۰۰ کیلومتر رسید. در این دوره علاوه بر موارد فوق، کارخانه واگن‌سازی راه‌اندازی و ساخت واگن در داخل کشور آغاز شد، دستگاه حفار مترو با قدرت حفاری و ساخت مکانیزه تونل مترو به قطر
۹ متر به صورت شبانه‌روزی برای سرعت بخشیدن به حفر و احداث تونل‌های مترو به کار گرفته شد، خطوط تولید سگمنت به منظور ساخت تونل‌های مترو راه‌اندازی شد و در مجموع، حدود ۶۰ درصد قطعات واگن‌ها و تأسیسات و تجهیزات برقی، الکترونیکی، مخابراتی، سیگنالینگ، سیستم‌های هواساز و … در مترو بومی‌سازی شد. با اقدامات صورت گرفته، ظرفیت احداث و بهره‌برداری از خطوط مترو به تدریج از دو، سه کیلومتر در سال به ۱۵ کیلومتر افزایش یافت، ضمن اینکه توسعه مترو باعث ایجاد ده‌ها هزار شغل جدید مستقیم و غیر مستقیم شد.

تابستان ۹۶ و زمانی که پنجمین دوره شورای شهر فعالیت خود را آغاز کرد، بسیاری از مدیران جدید به عملکرد مدیران قبلی منتقد بودند و می‌گفتند کار زیادی در شهر صورت نگرفته است و در این میان، یکی از مهم‌ترین اقدامات دوران مدیریت قبل، توسعه حمل و نقل عمومی با اولویت مترو بود که با روی کار آمدن مدیریت جدید، روند پیشرفت سریع خود را از دست داد. ابتدا فعالیت در خط ۷ مترو متوقف شد و مدیران جدید اعلام کردند که افتتاح‌ها زودهنگام بوده و ایمنی لازم وجود ندارد. مدتی از این موضوع گذشت و دوباره خط ۷ با انجام برخی تغییرات راه‌اندازی شد اما روند توسعه مترو پس از ۳ سال با وجود انتقادهایی که به مدیریت قبلی شده بود، در مدیریت جدید به کندی صورت گرفت، چنانچه به گفته مسئولان فعلی، تنها ۲۰ کیلومتر خط مترو طی بیش از ۳ سال و نیم اخیر به شبکه مترو پایتخت افزوده شده که همه آن در خطوط ۶ و ۷ مترو بوده که در سال ۹۴، حفاری کامل تونل‌های آن تحقق یافته و به عبارتی، سختی کار در این خطوط پشت سر گذاشته شده بود.

سال ۸۵

بهره‌برداری از کارخانه ساخت واگن/ آغاز عملیات اجرایی خط ۴ مترو

از سال ۸۵، عملاً خیز بلند ساخت و توسعه مترو همزمان با بهره‌برداری از کارخانه ساخت واگن برای تامین ناوگان مورد نیاز، آغاز شد. در این سال، ۶  ایستگاه جدید مترو شامل ایستگاه‌هاى سبلان، دروازه‌ شمیران، نظام‌آباد، گلبرگ و میدان امام حسین (ع) در خط ۲ و ایستگاه اتمسفر در خط ۵ به بهره‌برداری رسید.

در سال ۸۵، عملیات اجرایی خط ۴ نیز آغاز شد و توسعه شمالی خط یک و توسعه خط ۲ نیز همزمان در دستور کار قرار گرفت. تجهیز ۷ ایستگاه مترو به پله برقی و نصب ۲۱ دستگاه آسانسور در ایستگاه‌ها، تجهیز ۱۳۳ واگن قدیمی به سیستم تهویه مطبوع و تجهیز ۱۸ ایستگاه به سیستم اتوماتیک کنترل بلیت، از دیگر اقدامات این سال بود.

سال۸۶

افزایش جابه‌جایی روزانه با مترو به یک میلیون و ۶۵۰ هزار سفر

در سال ۸۶ بالغ بر۴۲۰ میلیون جابه‌جایی با مترو ثبت شد و جابه‌جایی‌های روزانه مترو در روزهای پایانی سال به یک میلیون و ۶۵۰ هزار سفر رسید. در این سال، طول خطوط در حال بهره‌برداری مترو به ۹۰ کیلومتر با ۵۰ ایستگاه رسید و چندین ایستگاه مهم مترو از جمله ایستگاه اکباتان (ارم سبز) در خط ۵ به بهره برداری رسید.

بهره‌برداری از ایستگاه های شاهد – باقر شهر در خط یک و ایستگاه شهید همت در بخش شمالی این خط، از دیگر اقدامات سال ۸۶ بود. همچنین، بهره‌برداری آزمایشی از فاز اول خط ۴ در اسفند ۸۶ به طول ۲ و نیم کیلومتر با
۳  ایستگاه محقق شد. بهره‌برداری آزمایشی از ایستگاه ورزشگاه آزادی و بهره‌برداری از مسیر گلشهر تا پایانه مهرشهر نیز از دیگر اقداماتی بود که در آخرین ماه سال صورت گرفت.

استقبال شهروندان تهرانی از توسعه خطوط مترو بسیار خوب بود، چنانچه در سال ۸۶ بیش از ۴۲۰ میلیون جابه‌جایی با مترو صورت گرفت و به طور میانگین، روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار جابه‌جایی با مترو انجام شد که این میزان در روزهای پایانی اسفند به یک میلیون و ۶۵۰ هزار جابه‌جایی نیز رسید.

همزمان با توسعه مترو و ایستگاه‌های آن که شهروندان به چشم خود در سطح شهر می‌دیدند، در زیر پوست شهر نیز توسعه خطوط مترو در چندین جبهه با سرعت بالایی پیگیری می‌شد. پیشرفت ۲۰۳۶ متر تونل اصلی خط متروی تجریش، پیشرفت ۱۱۰۰ متر تونل اصلی مسیر توسعه شرقی خط ۲ و پیشرفت ۱۰۲ متر از تونل اصلی خط ۴ از جمله این اقدامات بود. خطوط دیگر مترو هم در این میان فراموش نشده بودند و طراحی خط ۳ با انجام ۹۰ درصد و طراحی خط ۶ با انجام ۶۲ درصد از فعالیت‌های مقدماتی نیز در سال ۸۶ انجام شد.

سال ۸۷

راه‌اندازی خط ۴ مترو/ افتتاح ۷ ایستگاه جدید مترو

در سال ۸۷، طول خطوط مترو به ۹۷ کیلومتر رسید و ۷  ایستگاه جدید شامل ایستگاه‌های شهید باقری و تهران‌پارس در خط ۲، ایستگاه‌های فردوسی، دروازه دولت و دروازه شمیران در خط ۴، ایستگاه گرمدره در خط ۵ و ایستگاه میدان شهدا در خط ۴ نیز به شبکه مترو افزوده شد. در این سال، شهروندان با استفاده از ۵۷ ایستگاه توانستند سفرهای راحت‌تری را با مترو به نقاط مختلف شهر داشته باشند و تعداد قطارهای مترو به ۸۶ رام افزایش یافت و در مجموع، ۴۴۸ میلیون سفر با مترو صورت گرفت.

همچنین، با هدف سرعت بخشیدن به روند ساخت خطوط مترو، تعداد دستگاه‌های حفار مترو در سال ۸۷ به
۳ دستگاه افزایش یافت. در این سال، علاوه بر بهره‌بردارى رسمی از خط ۴ مترو به طول ۲ و نیم کیلومتر از ایستگاه دروازه ‌شمیران تا فردوسی، توسعه شمالی خط یک مترو به میزان ۳۱ درصد و توسعه شرقی خط ۲ مترو به میزان ۳۷ درصد نیز محقق شد.

سال ۸۸

۲۵۰۰ میلیارد تومان، صرفه‌جویی اقتصادی بهره‌برداری از مترو

سال ۸۸ با افتتاح ایستگاه‌های بسیار مهمی از شبکه متروی تهران همراه بود و شهروندان توانستند با استفاده از مترو به راحتی به نقاط پرترافیک و شلوغ شمال و مرکز شهر سفر کنند. در نیمه نخست سال، افتتاح ۳ ایستگاه قلهک، شریعتی و میرداماد در توسعه شمالی خط یک، دسترسی به پرترددترین نقاط شمالی شهر را فراهم کرد و بهره‌بردارى از مسیر میدان فردوسى تا میدان انقلاب اسلامی و افتتاح ایستگاه انقلاب اسلامی در خط ۴ در نیمه نخست سال، قلب پایتخت را به شبکه مترو متصل کرد و در نیمه دوم سال نیز بهره‌برداری از مسیر ایستگاه قیطریه محقق شد و این ایستگاه از توسعه شمالی خط یک، رسماً وارد شبکه مترو شد. همچنین، در این سال تست گرم مسیر فاز ۲ توسعه شرقی خط ۲، حد فاصل تهران‌پارس تا فرهنگسرای اشراق به طول ۲ کیلومتر انجام شد و تعداد سفرهای مترو به ۴۵۹ میلیون سفر افزایش یافت.

بررسی‌های آن سال، نشان می‌دهد که با بهره‌برداری از متروی تهران از سال ۷۷ تا سال ۸۸، صرفه‌جویی در مصرف سوخت به میزان یک میلیون و ۵۶۰ هزار لیتر به مبلغ ۵۸۰ میلیارد تومان به نرخ آن دوران سوخت، محقق شده بود که با احتساب کاهش هزینه‌های بهداشتی و درمانی و کاسته شدن از بیماری‌های ناشی از کاهش آلودگی هوا، صرفه‌جویی در هزینه‌های اتلاف وقت مسافران، صرفه‌جویی در پرداخت خسارات تصادفات و استهلاک لوازم یدکی خودروها، هزینه‌های تعمیر و نگهداری معابر و …، در مجموع ۲ هزار و ۵۳۰ میلیارد تومان، جمع آثار و نتایج اقتصادی بهره‌برداری از متروی تهران در یک دوره ۱۲ ساله بوده است.

سال ۸۹

ثبت رکورد ۲ میلیون جابه‌جایی روزانه با مترو/ ساخت ۱۸ کیلومتر خط با ۹ ایستگاه

در سال ۸۹، توسعه مترو با سرعت بسیار خوبی دنبال شد و طول خطوط به ۱۲۵ کیلومتر و تعداد ایستگاه‌ها به
۷۰  ایستگاه رسید و رکورد ۲ میلیون جابه‌جایی در روز با مترو شکسته شد.

در این سال، در مجموع ۱۸ کیلومتر خط مترو ساخته شد و ۹  ایستگاه شامل ایستگاه‌ فرهنگسرای اشراق در
خط ۲، ایستگاه صدر در خط یک، ایستگاه‌های محمدشهر و ورزشگاه آزادی در خط ۵ و ایستگاه‌های شهید کلاهدوز، چهارراه ولی عصر (عج)، نبرد، میدان آزادی و توحید در خط ۴ به بهره‌برداری رسیدند و به این ترتیب، امکان دسترسی به نقاط پرتردد شهر فراهم شد. همچنین، برای خدمات‌رسانی بهتر و بیشتر و کاهش سرفاصله حرکت قطارها،
۴۲ واگن یک طبقه، ۲۹ واگن دو طبقه و ۲۰ لوکوموتیو به ناوگان مترو افزوده شد.

سال ۹۰

رشد ۱۷ درصدی سفر با مترو/ اتصال جنوب شهر و شمال شهر با مترو

سال ۹۰ در تقویم مترو، سال بسیار خوبی هم برای شهروندان جنوب شهر و هم برای شهروندان شمال شهر بود، چرا که خط یک از ایستگاه حرم مطهر امام (ره) تا کهریزک ادامه یافت و بهره‌برداری از ۲ کیلومتر مسیر این خط به همراه ایستگاه کهریزک به بهره‌برداری رسید. همچنین، در بخش شمالی خط یک به طول ۲ کیلومتر از قیطریه به سمت تجریش، ادامه یافت و مهم‌ترین و پرترددترین ایستگاه شمالی تهران یعنی ایستگاه تجریش به بهره‌برداری رسید.

در این سال، شهروندان شاهد افتتاح ایستگاه‌های شهید حبیب‌الله، شیخ‌الرئیس، پیروزی و استاد معین بودند و ورود ماشین حفار مترو به ایستگاه میدان راه‌آهن، سبب تسریع در روند ساخت خط ۳ مترو شد. همچنین، آماده‌سازی
۷ کیلومتر از بخش میانی این خط، حد فاصل چهارراه ولی‌عصر (عج) تا سهروردی نیز محقق شد.

سال ۹۰، میزان سفرها با مترو افزایش قابل ملاحظه‌ای یافت، چنانچه در این سال ۵۶۸ میلیون سفر با مترو صورت گرفت در صورتی که این میزان در سال قبل از آن، ۴۸۷ میلیون سفر بود.

سال ۹۱

خدمات‌رسانی مترو با ۱۵۲ کیلومتر خط و ۸۸ ایستگاه

از سال ۷۷ تا سال ۹۱، آماده‌سازی ۱۵۲ کیلومتر مسیر مترو با ۸۸ ایستگاه در تهران محقق شد که سهم سال ۹۱ از آن، ۱۲ کیلومتر خط با ۶ ایستگاه بود. افتتاح ایستگاه نیروى هوایى در خط ۴، احداث ۴ کیلومتر تونل پایانى از بخش غربى خط ۴، افتتاح ایستگاه‌های ارم سبز و شهرک اکباتان در خط ۳ و احداث ۷ کیلومتر از بخش میانى خط ۳
حد فاصل ایستگاه شهید بهشتى تا چهارراه ولی‌عصر (عج) از جمله اقدامات این سال بود.

در سال ۹۱، توسعه خط ۷ مترو با جدیت دنبال ‌شد، چنانچه آماده‌سازی ۱۲ کیلومتر از مسیر بخش جنوبی این خط به همراه ۵ ایستگاه حد فاصل بزرگراه آزادگان تا چهارراه ولی‌عصر (عج) پیگیری شد. متروی تهران توانست به رکورد ۶۳۳ میلیون جابه‌جایی دست یابد که نسبت به سال پیش از آن ۱۰ درصد رشد کرد.

در این سال، بهره‌برداری از ۹۸ دستگاه واگن یک طبقه و ۳۶ دستگاه واگن دو طبقه نیز به سرانجام رسید که با ورود ناوگان جدید، در مجموع ۱۰۸۳ دستگاه لوکوموتیو و واگن یک طبقه و دو طبقه در خطوط مترو فعال شدند.

همچنین، عملیات احداث مسیر بخش میانی خط ۷ نیز با ۲ دستگاه حفار مترو حد فاصل بوستان گفت‌و‌گو تا محدوده خیابان ۱۷ شهریور به طول ۴/۵ کیلومتر پیگیری شد.

ادامه احداث ۱۸ کیلومتر از بخش شمالی خط ۳ از ایستگاه شهید بهشتی تا شهرک قائم و اجرای عملیات عمرانی احداث فاز دوم توسعه جنوبی خط یک از کهریزک تا پرند نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته در این سال بود.

سال ۹۲

ثبت رکورد ۳ میلیون جابه‌جایی روزانه با مترو/ توسعه همزمان خطوط ۳ و ۴ مترو

در سال ۹۲، یک بار دیگر رکورد جابه‌جایی با مترو شکسته شد و روزانه ۳ میلیون جابه‌جایی با مترو به ثبت رسید.
بهره‌برداری از ایستگاه تبادلی آزادی تقاطع شادمان در خط ۴، آماده‌سازی ۱۲ کیلومتر از بخش جنوبی خط ۳ به همراه ۵  ایستگاه و آماده‌سازی ۱۸ کیلومتر از بخش شمالی خط ۳ با ۶  ایستگاه برای بهره‌برداری در سال بعد، بخشی از فعالیت‌های متروی تهران در سال ۹۲ بود.

بر اساس آمارهای سال ۹۲، صرفه‌جویی ۴۲۴ میلیون لیتر بنزین و ۴۴ میلیون لیتر گازوییل و همچنین، کاهش
۲۲۱ میلیون ساعت اتلاف وقت مسافران از جمله صرفه‌جویی‌های صورت گرفته در این سال بود. سال ۹۲، اگرچه سال توسعه خطوط ۳ و ۴ مترو محسوب می‌شد اما آماده‌سازی و عملیات اجرایی احداث خطوط ۶ و ۷ مترو نیز پیگیری شد تا این دو خط پُرمسافر تهران طی سال‌های آتی آماده بهره‌برداری شوند.

سال ۹۳

سال توسعه همه‌جانبه خط ۳ مترو/ توسعه همزمان خطوط ۴، ۵، ۶ و ۷

سال ۹۳ را می‌توان سال توسعه خط ۳ مترو نامید. در اوایل این سال، ایستگاه‌های آزادگان، قلعه مرغی (زمزم)، جوادیه، راه‌آهن و منیریه به بهره‌برداری رسیدند. در اواخر همین سال، بخش‌های دیگری از خط ۳ نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفت تا این خط مهم، به سمت تکمیل شدن پیش برود. ایستگاه شهرک شریعتی و میدان ولی‌عصر (عج) از دیگر ایستگاه‌های خط ۳ بودند که در این سال افتتاح شدند.

در سال ۹۳، عملیات اجرایی توسعه خط ۳ در چند جبهه پیگیری شد، چنانچه توسعه این خط از ایستگاه فرهنگسرای اشراق تا پایانه شرق در دست اقدام و فاز سوم حد فاصل سهروردی تا ازگل نیز در دست احداث بود. علاوه بر توسعه همه‌جانبه خط ۳، توسعه همزمان خطوط ۴، ۵، ۶ و ۷ نیز با جدیت پیگیری ‌شد و استملاک بخشی از زمین‌های مورد نیاز خط ۶ و عملیات احداث تونل‌های خط ۷ حد فاصل تقاطع قزوین تا میدان صنعت به طول ۱۲ کیلومتر نیز در این سال در دستور کار قرار گرفت.

همچنین، با بهره‌برداری از ۵۶ واگن یک طبقه و ۳۲ واگن دو طبقه، سهم مترو از جابه‌جایی‌های تهران از ۸/۱۳ درصد در سال ۹۲ به ۴/۱۶ درصد در سال ۹۳ رسید و تا پایان سال، مجموعاً ۵ و نیم میلیارد جابه‌جایی مسافر با متروی تهران محقق شد.

سال ۹۴

سهم ۶۰ درصدی حمل و ‌نقل عمومی در سفرهای شهری/ سهم مترو، ۱۸ درصد

در سال ۹۴، روزانه ۱۸ و نیم میلیون سفر در تهران صورت گرفت که ۱۱ میلیون سفر یعنی حدود ۶۰ درصد سفرها از طریق حمل و نقل عمومی بود که نشان‌دهنده توسعه قابل قبول حمل و نقل همگانی در پایتخت بود. در این میان، سهم جابه‌جایی با مترو در سفرهای روزانه به ۱۸ درصد رسید. در واقع، ۷۰ درصد توسعه مترو بین سال ۸۴ تا سال ۹۴ محقق شد. بیش از ۱۰۰ ایستگاه مترو تا سال ۹۴ به بهره‌برداری رسید و روزانه بیش از ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار جابه‌جایی با مترو صورت ‌گرفت. در این سال، ایستگاه‌های عبدل‌آباد، نعمت‌آباد، شهداى رسانه (فاطمى)، میرزای شیرازی، قائم، شهید زین‌الدین و ‌نوبنیاد از خط ۳ افتتاح شدند و با انجام تست گرم متروی مسیر فرودگاه مهرآباد در اواخر سال ۹۴، ایستگاه‌ بیمه و ایستگاه‌های پایانه یک و دو و سه فرودگاه مهرآباد افتتاح شدند. همچنین، تست فاز اول مسیر توسعه جنوبی خط یک، از ایستگاه شاهد تا شهر آفتاب به طول ۶ کیلومتر در این سال انجام شد.

سال ۹۵

افتتاح خط و ایستگاه متروی شهر آفتاب/ حفاری کامل تونل‌های خطوط ۶ و ‌۷ مترو

سال ۹۵، طول شبکه خطوط متروی تهران به ۱۸۹ کیلومتر با ۱۱۲ ایستگاه رسید و‌ ایستگاه‌های مهمی در شبکه مترو مورد بهره‌برداری قرار گرفتند. افتتاح خط و ایستگاه متروی ‌شهر آفتاب از جمله این ایستگاه‌ها بود که دسترسی تعداد بیشتری از ساکنان جنوب شهر را به شبکه مترو فراهم کرد و همچنین، گامی بلند برای بهره‌برداری بهتر و بیشتر از پروژه شهر آفتاب بود.

تعداد زیادی از ایستگاه‌های خط ۳ شامل ایستگاه‌های خواجه عبدالله انصارى، سهروردى، شهید قدوسى، شهید صیاد شیرازى، حسین‌آباد و هروی در این سال افتتاح شدند و علاوه بر آن، افتتاح ورودى جنوبى ایستگاه نوبنیاد نیز گشایش یافت و علاوه بر توسعه خط ۳، اقدامات گسترده‌ای نیز برای توسعه خطوط ۶ و ۷ صورت گرفت.

از دیگر اقدامات سال ۹۵، افتتاح ایوان انتظار در میدان ولی‌عصر (عج) بود، ضمن اینکه عملیات حفاری خط ۷ به طول ۲۷ کیلومتر توسط ۲ دستگاه حفار مترو به اتمام رسید و عملیات لاینینگ و ریل‌گذاری این خط به۹۰ درصد رسید.

در اواخر این سال، ۱۰ کیلومتر از خط ۷ از محدوده میدان محمدیه تا محدوده بزرگراه شهید نواب صفوی تقاطع آذربایجان با ۵ ایستگاه به صورت آزمایشی راه‌اندازی شد. همچنین، حفاری کامل تونل‌های خط ۶ نیز انجام شد تا گام‌های آخر و نهایی برای تکمیل شبکه متروی تهران بر اساس برنامه پیش‌بینی شده، برداشته شود.